Japonya’da Yazının Yolu: Shodō

Bu yazıdaki durağımız: Japonya. Japonca yazılardaki estetik görüntü sizin de dikkatinizi çekmiş miydi? İngiltere, Türkiye, Amerika gibi Latin alfabesi kullanan birçok ülkede bir romanın sayfalarına baktığınızı düşünün. Yazılanları anlasanız da anlamasınız da yazı tipi ve yazma stili Türkçeye benzediği için görünüş itibariyle size çok farklı gelmeyebilir. Ama Japon alfabesi bence başlı başına bir görsel şölen.

Yazısının güzelliği bir yana Japonya’nın Shodō adında bir de kaligrafi (güzel biçimler vererek yazı yazma sanatı) stili var. Yazım ve yol kelimelerinin birleşiminden oluşan Shodō kelimesi “yazının yolu” anlamında kullanılıyor.

Shodō’da malzeme olarak neler var?

Washi, normalden daha ince ve bir yüzü emici bir kağıttır. Washi pirinç liflerinden ya da ağaç kabuklarından elde edilebilmektedir.

Sumi mürekkebi kullanılır; bambu ya da çam kömüründen elde edilen mürekkeptir.

Fude, yani at ve keçi gibi birkaç hayvanın kıllarından yapılan fırçalar kullanılır.

Bunchin, kağıdı sabitlemek için kullanılan metal tutacaklardır.

Shitajiki, kağıdın altına yerleştirilen, kağıdın kurumasını kolaylaştıran altlıklardır.

Mürekkebin hazırlanma süreci önem arz etmektedir. Shodō yapacak olan kişi mürekkep çırasından ihtiyacı kadarını içinde biraz su da bulunduran Suzuri’ye (mürekkep taşına) rendelerken bu süreçte Shodō için konsantre olmaya başlar.

Zen Budizmi ve Shodō

Shodō, Zen Budizmi’nin fikirlerinden ve değerlerinden etkilenmektedir. Tanım olarak Zen, “Her şeyden önce zihnimizin yaratıcı ve özgür gücünü öne vererek, birtakım genel kavramlarla değil; hayatın yaşayan gerçekleri ile uğraşmak, özne ile nesne arasındaki ikilikten zihni koparıp aklı da anlayışı da aşarak kendi derinliğimizin farkına varmanın yoludur.” Bu sebeple de Shodō sadece karakter veya kelime yazmaktan daha fazlasını ifade ediyor. Bu kaligrafiyle uğraşanlar yazma yolunun (Shodō) aydınlanmaya giden yol olduğunu düşünürler. Japon filozof Nishida Kitaro bu kaligrafiyi yazmak için sadece pratik yapmanın yeterli olmadığını, zihnin açık olması gerektiğini söylemektedir. Zihin temizlenmeli ve sadece yazmakta olduğunuz kelimelerin anlamına odaklanmalıymışsınız.

Shodō sanatında yazacağınız şey, kısa olmalıdır. Uzun ve dar bir parşömene yalnızca bir tane kanji (Çince yazı karakterlerine Japonca’da verilen isim) ya da en fazla üç mısralık haiku (on yedi heceden oluşur ve 5-7-5 kuralına göre yazılan bir şiir türüdür.) yazılmaktadır. Bu noktada da yine Zen felsefesinden gelen sadelik ve minimal düşüncenin etkilerini görmekteyiz. Shodō, yazı yazmaktan daha ötesi demiştik. Parşömene sadece “sanat” kelimesini yazıp bunu okuyan kişinin “sanat” kelimesi hakkında beyin fırtınaları yapmasını amaçlar.

Bir Shodō eseri yapabilmek için saatlerce uğraşmamak gerekir. Hızlı bir şekilde, güçlü fırça darbeleriyle yapılmaktadır. Eseri gerçekleştiren, yazdıklarını silemediği için tek bir şansı vardır. Yazmadan önce uzun süre kağıda konsantre olmak gerekmektedir. Kağıda karakterleri nasıl çizeceğinizi öncelikle kafanızda şekillendirmeniz gerekmektedir. Shodō’nun anlık ve hızlı oluşunun, o anki ruh halini simgelediğine inanılmaktadır. Böylece esere ruh katıldığına inanılmaktadır.

Nasıl yazıldığına dair bir örnek görmek isterseniz aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz:

https://www.youtube.com/watch?v=EN4OSXSghDs

Nadir olarak da olsa Türkiye’nin farklı illerinde de Shodō kurslarına rastlamak mümkün. Zorlayıcı olabilse de oldukça farklı bir stil olan bu kaligrafi ilginizi çektiyse bu kurslara göz atabilirsiniz.